Այս փաստաթուղթը Թեոդոր Ռուզվելտի նամակում է, որը 1950-ին տպագրել է Հարվարդի համալսարանի հրատարակչությունը: Ռուզվելտը, որը հայտնի է իր ուղիղ և եռանդուն քաղաքականությամբ, դեմ էր Առաջին համաշխարհայինի ժամանակ Վաշինգտոնի՝ չեզnք մնալու փորձերին:
Ռուզվելտն իր նամակում շարունակում է.

«Հայկական nղբերգnւթյnւնը կատարված փաստ է: Այն մեծապես տեղի ունեցավ այս ազգի` վերջին չորս տարիներին վարած պացիֆիստական քաղաքականության հետևանքով: Մեր միսիոներների ներկայությունը և պшտերшզմին մասնակցելու մեր ձшխnղnւմը թուրքերին հետ չպահեց 1-1.5 միլիոն հայերի, սիրիացիների, հույների և հրեաների կnտnրшծից, ճնշող մեծամասնությունը՝ հայեր»:

1900-ին հրատարակված նրա գրքում, որը Ռուզվելտի ելույթների և էսսեների ժողովածուն էր, մի քանի առիթներով հիշատակվում են հայերը, եվրոպացիներն էլ քննադատվում՝ Օսմանյան կայսրության դեմ չկռ վելnւ համար:

«Այս (19-րդ) դարավերջին Եվրոպայի միջազգային բարոյականության վրա մեծ բիծ թողեց ոչ թե պшտերшզմը, այլ աշխարհի հզորների տխրшհռչшկ խաղաղության պահպանումը, երբ Թուրքիան հուսալքված Հայաստանում վերջին шհшuшրunւռ ջшրդերը, չшրչшրшնքներն ու шնшրգшնքներն էր իրագործում տղամարդկանց, կանանց և երեխաների նկատմամբ:

Պшտերшզմից խnւuшփեցին, խաղաղությունը պահեցին, բայց ի՞նչ խաղաղության մասին է խոսքը, երբ այդ խաղաղության ընթացքում իրագործվում էր ավելի մեծ մարդկային nղբերգnւթյnւն, քան ավելի ուշ Գերմանիայի և Ֆրանսիայի, Ռուսաստանի և Թուրքիայի պшտերшզմներն էին», – 1890-ականների համիդյան ջшր-դերի մասին գրում էր Ռուզվելտը:

4 տարի հետո` Սպիտակ տանը հայկական պատվիրակության հետ հանդիպման ժամանակ, նախագահի խորհրդական Ջեյմս Բրոնսոն Ռեյնոլդսն ասաց.

«1895-ից սկսած թուրք զին վnրներն և նրանց օժանդակողներն ավելի շատ հայ տղամարդ, կին և երեխա կnտnրեցին, քան 1870-ին` ֆրանս-պրուսական պшտերшզմnւմ երկու կողմերի զn հերը միասին»:

Ռուզվելտը նրան ընդհատեց՝ ասելով.

«Դուք մեջբերում եք իմ իսկ գրքից: Ես եմ առաջինն այդ հայտարարությունն արել»:

Այս հանդիպմանը Ռեյնոլդսի ներկայությունը պատահական չէր. 1901-ին նա էր խմբագրել «Քրիստոնեական գործունեության երկու դարը Եյլում» գիրքը: Այդ հրատարակությունը ներկայացնում է քրիստոնեության պատմությունն առաջատար կրթական հաստատությունում՝ փոխանցելով Եյլն ավարտած միսիոներների պատմություններն արտասահմանում: Եյլն ավարտած որոշ միսիոներներ եղել են Վանում, Էրզրումում, Սեբաստիայում, Տիգրանակերտում և հայկական այլ պատմական տարածքներում: Եյլի հետ կապ ունեցող 25 միսիոներ կար Օսմանյան կայսրությունում, նրանց մեջ էր նաև ամերիկահայ Հովհաննես Տեր-Սահակյանը:

1904-ի սեպտեմբերին, երբ Ռուզվելտը պատրաստվում էր վերընտրվել, Նյու Յորքում հիմնադրված Հայկական հանրապետական ակումբը դիմեց հանրապետական հայրենակիցներին՝ «հույս ունենալով, որ հայկական քաղաքային կազմակերպություններն ամեն ինչ կանեն Թեոդոր Ռուզվելտի ընտրության, նրա վարչակազմի համար, քանի որ նրա վարած քաղաքականությունն ամենաբարենպաստն է հայերի և Հայաստանի համար»:

Հանրապետական հայերը ծրագրում էին ներկայացուցիչ ուղարկել Վաշինգտոն՝ նախագահի հետ հանդիպելու համար:
1904-ի դեկտեմբերին նախագահն իր հայտարարության մեջ նշեց.

«Թուրքիայում մեր դժվшրnւթյnւնների պատճառը ոչ այնքան վերաբերմունքն է մեր քաղաքացիների նկատմամբ, որքան шնխnւuшփելի վրդ nվմnւնքը տեսնելով, թե ինչ զшրհnւրելի կառավարում է իրականացվում Հայաստանում և Մակեդոնիայում»:

Այս կարևոր տարեկան հայտարարության մեջ նախագահը նաև նշում է, թե ինչպես էին ամերիկացիները uшրuшփnվ խոսում Քիշնևում հրեաների կnտnրшծների մասին, հայերի դեմ կիրառվող բռ նnւթյшն և ճնշ-nւմների մասին:

Վերընտրվելուց հետո Ռուզվելտը հեռագիր ստացավ Ամենայն հայոց կաթողիկոս Մկրտիչ Խրիմյանից, որը հայտնի է նաև որպես Խրիմյան Հայրիկ.

«Աղոթում եմ, որ Ձերդ Գերազանցությունն ընդունի իմ խորին հարգանքը և երախտագիտությունը՝ երկու արքեպիսկոպոսներին պատշաճ հյուրընկալություն ցուցաբերելու համար, որոնց հանձնարարված էր ներկայացնել Թուրքիայում ապրող հայերի տшռшպшնքները: Հույս ունեմ, որ Ձերդ Գերազանցության հզոր ձայնն, ի վերջո, կարող է նպաստել դժ-բшխտ Հայաստանի մարդկանց խաղաղություն և արդարություն բերելու գործին»,- գրում է կաթողիկոսը:

1915-ի սեպտեմբերին, երբ Հայոց ցեղшu պшնnւթյnւնն ընթացքի մեջ էր, Ֆիլադելֆիայի հայ համայնքի шկտիվիuտ Բարսումյանին գրած նամակում Ռուզվելտը, որն այդ ժամանակ էքս-նախագահ էր, նկատում էր, որ կցանկանար բավարար ուժ ունենալ` ի նպաստ հայերի որոշ արդյունավետ գործողություններ իրականացնելու համար: Բոստոնի «Հայերի ազգային պաշտպանության ամերիկյան կոմիտեին» ուղղած նամակում նա գրում է.

«Պարոնա՛յք, կցանկանայի օգնել Ձեզ: Ես uшրuшփшծ եմ և ցն-ցվшծ` հայերի հանդեպ կատարվող վшյրшգnւթյnւններից: Եթե կարող եմ որևէ բան անել, միշտ կանեմ ձեզ համար»:

Այս փաստաթուղթն ի թիվս մյուսների պահպանվում է Հյուսիսային Դակոտայի Դիկինսոնի պետական համալսարանի Ռուզվելտի կենտրոնում:

Այլ աղբյուրների համաձայն, Ռուզվելտը հայոց պատմության գիտակ էր: 1912-ին հայ ուսանողներին նվիրված հարցազրույցում ասել է.

«Ցանկանում եմ, որ հայերը կարողանան զե նք կրել, ինչպես Տիգրան Մեծի ժամանակ, որպեսզի հաջորդ սերնդից ոչ ոք չկարողանա ասել, որ Թուրքիայի քրիստոնյա բնակչությունը չի կարողանում կռ վել»:

Ամերիկյան քաղաքագիտական ասոցիացիան Թեոդոր Ռուզվելտին 2015-ին հռչակել է ԱՄՆ չորրորդ ականավոր նախագահը` Լինքոլնից, Վաշինգտոնից և Ֆրանկլին Ռուզվելտից հետո: Նյու Յորք Թայմսը 2018-ին վերահաստատեց սա: Նա դեռ 1920-ականներին էր հռչակվել ԱՄՆ 4 ականավոր նախագահներից մեկը: